آسیاب میبد
در قسمت ورودی بنا، پاکار طاق در حال فرو ریختن بوده و فشار بار بالای آن باعث شده تا طویزه از یک طرف به سمت پایین رانده شود که امکان فرو ریختن آن بسیار زیاد است. پوشش روی چهار طاقی، پوشش طاسک بوده که فرو ریختهاست. مسیر ورودی آسیاب از پشت دیوار شارستان شروع شده و پس از گذشتن رمپ دو متری از زیر دیوار عبور کرده و وارد پلکان داخلی میشود. در این قسمت یک هشتی قرار داشته و پس از آن پلکان به طرف چهار طاقی ادامه مییابد. هم اکنون دیوار شارستان در محدوده آسیاب کاملا از بین رفته و از بخش هشتی و پلکان به جز اتاقک بوکن مانند در محل هشتی ورودی، اثری باقی نماندهاست. محوطه آسیاب توسط حصار چینهای خشتی احاطه شده که این حصار نیز تحت تاثیر عوامل اقلیمی دچار آسیبهایی شده، از جمله این که بخشهایی از دیوار شرقی در اثر رشد شاخههای درخت انجیز مجاور باغ فرو ریخته و در قسمت شمالی که ورودی آسیاب است، شامل دیوار تخریب شده شارستان است. رویش نوعی گیاه خاص که بومی مناطق بیابانی است در سطوح دیوار و نفوذ ریشههای قطور و عمیق آن در حصار و بنای آسیاب، عامل مهمی در تخریب بنا بودهاست. آسیاب اشکذر که در فاصله ۲۰ کیلومتری شهر یزد و در عمق ۷متری زمین احداث شده، با توجه به سبک معماری و نوع تزیینات مقرنسکاریهای صحن اصلی آن و نوع مصالح موجود چنین استنباط میشود که آثار موجود مربوط به قرن هشتم هجری و در زمان سید رکنالدین ساخته شدهاست. این بنا دارای دالان شیبداری است که با پنجاه و شش متر طول و ۴متر عرض به صحن اصلی راه مییابد. این آسیاب از آب قنات همتآباد تامین میشود. صحن اصلی آسیاب به شکل هشت ضلعی است که چهار ضلع آن هر کدام چهار و هشتاد و چهار ضلع دیگرش هر کدام دو و هفتاد و پنج است. هر یک از اضلاع کوچک غرفهای به عمق یک متر دارد و در دو ضلع شرقی و غربی دو اطاق با جلوخانی تعبیه شده که غرفه جنوبی صحن، محل دستگاه آسیاب است. یکی از عوامل تزیینی این بنا سبک آجرکاری و تقسیمات آن در قسمت یا محوطه اصلی آسیاب و کاربندیهای آجری است که ازهشت شروع و به سی و دو ختم میشود. آسیاب کوچک در برابر نارین قلعه نیز از آثار دوره مظفریان است. آب قنات با فشار و از ارتفاعی بیش از ده متر به داخل تنوره ریخته و سبب چرخش سنگ آسیاب میشود. این آسیاب با کوچههای سابات دار و باغهای انار پیرامونش و برج کبوتر نزدیک آن و نارین قلعه که از شاهکارهای بناهای خشتی جهان است، میتوانست گردشگران بسیاری را به خود جلب کند. آسیاب بیده نیز از آسیابهای بسیار قدیمی است که به فاصله شش کیلومتری آسیاب کوچک قرار گرفته و میگویند که از راه نارین قلعه تا آنجا تونلی در زیر زمین کنده شده بوده تا در زمان محاصره مردم بتوانند تا آسیاب رفت و آمد کنند. در برابر این آسیاب نیز پیرچراغ یا یکی از نیایشگاههای کهن ایران قرار دارد. هم چنین در سوی دیگرش و بر فراز بلندی، چاه مشهور به صاحب الزمان قرار گرفتهاست. قنات ده نو حسن آباد، در مهریز یزد تنها قناتی به شمار میرود که در مسیر آن پنج آسیاب قرار دارد و هم اکنون نیز فعال هستند. نام این آسیابها عبارتند از :عباس آباد، دوسنگی عباس آباد، انجیر، بی بی بیگم و ملاشاهمیر. در حدود۷۰۰ سال پیش دو نفر از افراد خیر به نامهای حسن و حسین شاه برای سیراب کردن زمینهای کشاورزی منطقه دهنو در محل کوهپایههای شیر کوه و در فاصله۴۵کیلو متری آن اقدام به حفر قنات کردند. نه تنها آسیابها ی زیادی هنوز باقی هستند بلکه نام بسیاری از روستاها نشان میدهد که در آنجا اسیاب بودهاست مانند: آسیاب بالا.آسیاب پایین. آسیاب بالای باغ کله. دو آسیاب آبی یزد از جمله آثار ارزشمند قرن هشتم و دوازدهم این شهر پس از سالها فراموشی، در زیر خروارها خاک و آسفالت خیابان آزاد، مرمت و دوباره راه اندازی میشوند. این دو آسیاب آبی بسیار زیبا که بنا به اقوال تاریخی از آثار منحصر به فرد تاریخی یزد است پس از مدتهای مدید که در زیر خروارها خاک مدفون شده بود، به زودی مورد مرمت و بهره برداری قرار میگیرد. آسیابهای آبی وزیر و کوشک نو در محله فهادان واقع در بافت تاریخی یزد قرار دارند. با توجه به ضرورت استفاده از آب قنات برای به گردش در آوردن چرخ این آسیابها، طراحی و ساخت آن به گونهای انجام شده که تنوره، محل بارانداز و محل آردسازی آن را در عمق ۳۰ الی ۴۰ متری زمین کنده وبرای رسیدن به آن نیز معبری پله وار از سطح به عمق زمین ایجاد کردهاند که به درون آسیاب راه دارد. از آغاز این راه ورودی تا مرکز آسیاب نیز پنج پیچ ایجادشده که بر سر هر پیچ نورگیری قرار داده شدهاست. یکی از دو قناتی که آب مورد نیاز هر یک را تامین میکردهاند هنوز دایر و جاری است. قنات دایری که آب این آسیاب را هنوز تامین میکند، همان قنات معروف زارچ است که خود یکی از شاخصترین آثار تاریخی در زمینه شبکههای آبرسانی یزد است. متاسفانه دو رشته آب گرم و آب شیرین آن هم اکنون خشک شده و تنها رشته آب شور آن باقی مانده که هنوز هم قادر است آسیاب را به حرکت در آورده و گندم مورد نیاز را آسیاب کند. از دو آسیاب وزیر و کوشک نو در بسیاری کتب و آثار تاریخی در کتابهای بیاض سفر و یادگارهای یزد یاد شدهاست. ایرج افشار نویسنده کتاب یادگارهای یزد به خصوص بر ارزشهای گردشگری این دو آسیاب تاکید کرده و آوردهاست: �این دو آسیاب به طرز عجیبی در نهان خانه زمین تعبیه شدهاست و اگر مورد مرمت قرار گیرد و چراغ برق در آن کشیده شود از جمله جاهای دیدنی یزد برای مسافران و جهانگردان خواهد بود و حتی به راحتی میتوان در آن قهوه خانهای ایجاد کرد و دیدارکنندگان یزد را بیشتر و بهتر به آنجا کشانید. آسیاب کوشک نو در گودی پانزده متری از سطح زمین قرار دارد و معبد این آسیاب دو پیچ دارد و محل بارانداز آن از آجر ساخته شدهاست.آسیاب وزیر نیز از آثار قرن هشتم هجری است. آسیاب آبی محله باغشاهی میبد که سالهای مدید زیر خروارها خاک، آوار و زباله مدفون شده بود، توسط کارشناسان پایگاه پژوهشی کشف و عملیات مرمت استحفاظی آن آغاز شد. آسیاب آبی باغشاهی در بخش شمالی محله باغشاهی میبد قراردارد. این آسیاب در میان باغات متعدد وبناهای قدیمی محصور است. خویدک، در روستای قدیمی خویدک در فاصله هفده کیلومتری جنوب شهر یزد و در مسیرراه یزد _ بافق واقع شدهاست و به علت کاربرد مصالح بومی و استفاده از روشها و سبکهای معماری سنتی کویر در این قلعه آن را در ردیف ارگ بم قرار میدهند. این بنا از قلعههای باستانی یزد است که قدمت آن مربوط به قرن نهم و دهم هجری است و دیوارههای اطراف قلعه با ترکیب خشت و چینه و با تزییناتی زیبا در نمای بیرونی احداث شدهاست. بقایای یک آسیاب آبی نیز در جوار این قلعه تاریخی دیده میشود.آسیاب یاد شده در مسیر قنات قرار داشتهاست و همین امر نشاندهنده وجود سیستم آبرسانی در قلعهاست و نگهبانان قلعه نیز از آن حفاظت میکردند که دشمنان آن را قطع نکنند.
پنجشنبه 15 اردیبهشت 1390 - 1:10:02 PM